Rachmonim bnei rachmonim: Płoccy Żydzi, dobroczynność i filantropia

 

„Żydzi to <dzieci miłosierdzia> (bne’i rachmonim), (…) dobroczynność żydowska nie ma sobie równych”, pisze dziennikarz na łamach tygodnika „Izraelita” w 1903 r. Najnowsze wydawnictwo Fundacji Nobiscum autorstwa Gabrieli Nowak-Dąbrowskiej stanowi prezentację inicjatyw charytatywnych podejmowanych przez społeczność żydowską w Płocku od XIX wieku do czasów powojennych.

Wiedzmy, że pojęcia dobroczynność i filantropia w kulturze żydowskiej nie są tożsame. „W judaizmie dobroczynność (hebr. cedaka) jest rozumiana jako nakaz religijny, akcentujący potrzebę opieki nad najuboższymi, natomiast filantropia czerpie korzyści ze świeckiej idei humanitaryzmu, podkreślając potrzebę solidarności z ubogim obywatelem”, pisze autorka.

W imię tych obszarów płoccy Żydzi podejmowali szereg różnych działań, archiwa i prasa są pełne świadectw tych starań. 

Jednym z nich jest powołanie w 1872 r. Szpitala Żydowskiego im. Izaaka Fogla przy ul. Misjonarskiej 7. Choć szpital, a zarazem przytułek dla kalek i ubogich, istniał prawdopodobnie już połowie XVI w. (przy obecnej ulicy Synagogalnej), to właśnie ten z Misjonarskiej pozostał w pamięci płocczan. Charakterystyczny budynek do dziś bywa nazywany szpitalem żydowskim. Według danych z 1891r. w szpitalu mieściło się 25 łóżek dla pacjentów wewnętrznych i chirurgicznych oraz oddział dla chorych psychiatrycznych. Fundatorem był wykonujący wolę ojca Icka patron, Gustaw Fogiel (Gerszon Lejb), znany jako wielki filantrop. Swoje istnienie zawdzięcza mu jeszcze Towarzystwo Spożywcze i Kasa Pożyczkowa „Zgoda”.  W okresie II wojny św. Niemcy w dramatycznych okolicznościach zlikwidowali placówkę. 

Innym przykładem tej zbożnej działalności wśród Żydów było otwarcie szkoły dla ubogich i sierot Talmud Tora przy ulicy Zduńskiej i Kazimierza Wielkiego.  Szkołę najpierw zdominowali ortodoksyjni Żydzi, później do  religijnych doszły zajęcia przypominające świeckie. Placówka prowadziła wzorowe warsztaty rzemieślniczej. W 1907r. w warsztaty przy Talmud Torze liczyły 36 uczniów.

Warto wspomnieć o roli kobiet w działalności dobroczynnej w Płocka. Nie były bezpośrednio w zarządach przeróżnych inicjatyw, ale aktywnie w nich uczestniczyły. Jeden z popularnych sposobów zbierania funduszy dla działalności społecznej to  organizowanie bali dla inteligencji żydowskiej.

W inicjatywie Żydowskie Towarzystwo Opieki nad Matką i Dzieckiem „Kropla Mleka”, które powstało w 1902 r. jako sekcja Żydowskiego Towarzystwa Dobroczynności, działały przede wszystkim panie.  Adresatem „Kropli Mleka”, wzorowanym na podobnym przedsięwzięciu  francuskim  były matki, położnice i ich dzieci. Nazwa pochodziła od założycielskiej  formy pomocy. Kobiety, które nie mogły karmić swego niemowlęcia otrzymywały jałowe mleko zastępcze. „Kropla Mleka” mieściła się przy ul. Tumskiej 5.

Dobroczynność i filantropia miała swoich bohaterów. Ich biogramy i sukcesy są wymienione w książce. Największego zapisu w XIX w. dokonała wykształcona i rozmiłowana w muzyce kobieta – Ludwika (Liwsza) Dąbrowska z domu Londyńska (1844 – 1899). W testamencie przeznaczyła na cele publiczne prawie cały swój majątek. Był to bardzo ekumeniczny legat,  gdyż testatorka  przekazała między innymi stypendium wieczyste dla uczniów trzech wyznań (katolika, ewangelisty i Żyda).  Poza tym beneficjentami była przykładowo szkoła rzemieślnicza, straż ogniowa, szpital św. Trójcy. Dąbrowska przed śmiercią przeszła na wyznanie rzymsko-katolickie. Żegnały ją tłumy płocczan.

Polecamy najnowszą książkę Gabrieli Nowak-Dąbrowskiej.

Milena

Gabrieli Nowak-Dąbrowska - Rachmonim bnei rachmonim: Płoccy Żydzi, dobroczynność i filantropia. Plock 2022